Παναγιώτη και λοιποί φίλοι,
Κατ' αρχήν να με συγχωράτε για την καθυστέρηση σε κάποιες απαντήσεις. Είναι πολλά που πρέπει να προλάβει κανείς...
Επισυνάπτω για πιό εποπτική εικόνα, το κείμενο του συγκεκριμένου κεκραγαρίου στην παλαιά γραφή από 3 διαφορετικά χφφ:
Κεκραγάριο πγ.gif
Κεκραγάριο πγ 2.gif
Kekragario Petrou A'.jpg
Με μια γρήγορη, αλλά προσεκτική ματιά μπορεί κάποιος να διακρίνει αρκετές μικροδιαφορές. Χρειάζεται, λοιπόν, σιγά-σιγά να αναπτυχθεί ένα κριτήριο για το τί είναι ιδιαίτερα σημαντικό και το τί δεν πρέπει να εξεταστεί απόλυτα. Εξάλλου, πολλά πράγματα στα χφφ είναι ρευστά. Υπάρχουν πολλά σφάλματα αντιγραφής, αβλεψίες, ελλιπείς μετροφωνίες που σε βγάζουν αλλού, εσφαλμένες εκτιμήσεις των αντιγραφέων που για να συμπληρώσουν ενίοτε κάποια κενά βάζουν λίγο "άποψη" στο χφ, και ένα σωρό άλλα.
1. Για τις θέσεις και τις συνδέσεις στο νέο στιχηραρικό μέλος του Πέτρου Λαμπαδαρίου, ο πλέον ειδικός να απαντήσει είναι κατά την γνώμη μου ο Κώστας ο Φωτόπουλος, που μακάρι να έγραφε 2-3 πράγματα εδώ ή σε άλλο θέμα. Ασχολείται με το αντικείμενο πολλά χρόνια, έχει κάνει εξαιρετικά αναλυτική και τεκμηριωμένη εργασία (μακάρι να εκδοθεί κάποτε, θα ήταν σπουδαία προσφορά στην τέχνη και την επιστήμη της μουσικολογίας) και διδάσκει και το συγκεκριμένο θέμα στο τμήμα μελοποιίας του Σχολείου Ψαλτικής τα τελευταία 2 χρόνια, με πλούσια παραγωγή επιστημονικών μελοποιήσεων ατόνιστων δοξαστικών και ιδιομέλων.
Να πώ εδώ μερικά πολύ βασικά πραγματάκια. Στο νέο στιχηράριο ΠΛ πρέπει να βλέπουμε τις καταλήξεις, τις θέσεις αμέσως πριν που τις προετοιμάζουν και που συνήθως ξοδεύουν 2 χρόνους σε κάθε συλλαβή, και το μέλος που μένει πρίν τις θέσεις προετοιμασίας, που συνήθως έχει χαρακτήρες με απλή χρονική αξία 1 χρόνου.
2. Το γοργό είναι άφωνο σημάδι με χρονική σημασία. Δηλώνει ταχύτερο μέλος όχι με απόλυτα ορισμένο τρόπο, αλλά πάντοτε σχετικά. Π.χ. στο νέο στιχηραρικό μέλος το γοργό δηλώνει ότι ο χάρακτήρας στον οποίον τίθεται και πιθανόν οι πέριξ αυτού δεν θα ξοδέψουν 2 χρόνους έκαστος, αλλά θα έχουν μικρότερες χρονικές αξίες, 1 ή 1/2 χρόνου. Σε άλλο γένος, όμως, (π.χ. Παπαδική, Παλαιό Στιχηράριο) ταχύτερο μέλος δεν θα σημαίνει προφανώς ό,τι είπαμε παραπάνω, αλλά μέλος αναλογικά ταχύτερο σε σχέση με την γενική χρονική αξία των θέσεων στο ίδιο γένος.
3. Από ό,τι έχω καταλάβει μέχρι τώρα, η ύπαρξη ενός χρονικού σημαδίου στην παλαιά γραφή είναι σημαντικότερο στοιχείο από την μη ύπαρξη σε σημείο που θα ήταν αναμενόμενο. Π.χ. δείτε στο 1ο συνημμένο του Παναγιώτη παραπάνω. Στα 3 ίσα της λέξης "Κύριε" δεν υπάρχει γοργό. Στην επανάληψη της φράσης πιό κάτω (3ος στίχος)υπάρχει. Άρα το γεγονός ότι στην πρώτη απουσιάζει δεν είναι αξιόπιστο στοιχείο για την ταχύτητα του μέλους, αφού όπως φαίνεται παρακάτω, ταχύτητα σε εκείνο το σημείο υπονοείται. Η εύρεση γοργού στην ίδια θέση παρακάτω αξιολογείται θετικότερα από την μη ύπαρξη στην πρώτη θέση. Συμπέρασμα; Ό,τι δεν γράφεται στην παλαιά γραφή δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπάρχει. Ό,τι γράφεται όμως, αξιολογείται ως πιο σημαντικό για το τι γίνεται σε εκείνο το σημείο.
Πάντως, κι αυτό δεν είναι απόλυτο. Δείτε στο 1ο συνημμένο του παρόντος μηνυματος. Δείτε στο 2ο «εισάκουσόν μου» στην 1η συλλαβή, «ει-» ένα μαύρο τζάκισμα. Πριν αποκτήσω πρόσβαση στις εξηγήσεις του Γρηγορίου για τα κεκραγάρια ΠΛ, είχα προσπαθήσει να τα εξηγήσω μόνος μου. Το σημείο αυτό με προβλημάτισε. Στα άλλα χφφ, όπως βλέπετε κι εσείς, δεν υπάρχει τζάκισμα σε εκείνο το σημείο. Η ύπαρξη τζακίσματος εκεί, αν την αξιολογούσα θετικά ως προς την αξία της, θα σήμαινε δύο χρόνους, και μάλιστα με ανάλυση: ει-ει=Βου-Γα. Εδώ όμως με βοήθησαν οι βαθιές γνώσεις του Φωτόπουλου στο νέο στιχηράριο του Πέτρου. Μου είπε τότε, ότι κατά την δική του εκτίμηση η συλλαβή «ει» θα ακουγόταν πολύ άσχημα με 2 χρόνους, γιατί αμέσως μετά ακολουθεί ούτως ή άλλως θέση προετοιμασίας πριν την κατάληξη, και η οποία ξοδεύει 2 χρόνους ανά συλλαβή. Είναι σαν να υπάρχουν συναπτά 2 θέσεις προετοιμασίας με μία κατάληξη. Εγώ, επικεντρώνοντας στο παλαιογραφικό κομμάτι, επέμεινα, αλλά διαψεύσθηκα πανηγυρικά όταν είδα τις εξηγήσεις του Γρηγορίου. Να, λοιπόν, που δικαιώνεται η άποψη ότι η μελέτη της νέας γραφής είναι πολύ σπουδαία και πρέπει χρονικά να προηγείται της μελέτης της παλαιάς.
4. Τέλος, για το τζάκισμα (κλάσμα) να πω ότι είναι αργία (χρονικός χαρακτήρας), και μάλιστα ημίσεια, λιγότερο ισχυρή, δηλαδή,σε σχέση με την διπλή και πολύ περισσότερο το απόδομα. Σε κάποια σημεία στο κεκραγάριο αυτό μπαίνει ως ιστορικά καθιερωμένη ορθογραφία που προέρχεται και από πιο αργά μέλη, αλλά πρέπει και για αυτό να σκεπτόμαστε τι θα γινόταν αν δεν έμπαινε. Π.χ. στις 3φωνες καταβάσεις με πίασμα (εισακου-
σο-ον-μου), αν το τζάκισμα δεν έμπαινε θα σήμαινε κατάβαση με μισούς χρόνους (γοργά), ενώ εδώ σημαίνει με ολόκληρους χρόνους ανά φωνή κατάβασης.