θα ήθελα να ρωτήσω αν και κατά πόσον η εκμάθηση μουσικού οργάνου βοηθάει τον μαθητή της Ψαλτικής. Δεν εννοώ να μαθαίνει, π.χ. τις κλίμακες από το όργανο, απεναντίας. Εννοώ κατά πόσο θα τον βοηθήσει να πατάει σταθερότερα στους φθόγγους και να αποκτήσει γρηγορότερα μουσικό αυτί, κτλ. (υπό την προϋπόθεση ότι ο μαθητής είναι καλός μαθητής και έχει πολλά ακούσματα Ψαλτικής )
Λόγω του ότι δυστυχώς δεν έχω καμμία εμπειρία οργάνου, μπορώ να αναφέρω κάποιο παράδειγμα ενός φίλου μου ο οποίος είναι δεξιοτέχνης στο κανονάκι και, αν και δεν είναι μαθητής ψαλτικής, εντούτοις είναι άριστος γνώστης της παρασημαντικής. Ενώ η χροιά της φωνής του φαίνεται απαίδευτη, τα πατήματά του είναι τέλεια και δεν φαλτσάρει ποτέ. Εάν το όργανο βοηθάει; Είμαι βέβαιος ότι φυσικά βοηθάει στα γνωρίσματα που προανέφερα. Όμως, εδώ υπάρχει μία παγίδα η οποία αφορά τα διαστήματα. Λόγω του ότι το όργανο κάνει ακριβή εκτέλεση των μορίων των διαστημάτων, (αναφέρομαι και στις κατ' εξαίρεση υφεσοδιέσεις, αλλά και στις έλξεις των ήχων) υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να πέσει ο ενασχολών σε αυτή ακριβώς την απολυτότητα. Εξηγούμαι με παράδειγμα και πάλι. Όταν άκουσα και από τον ως άνω φίλο μου, καθώς και από έναν γνωστό μου δεξιοτέχνη στη λάφτα τον δεύτερο ήχο, δεν είχε απολύτως καμμία σχέση με τα διαστήματα που ψάλλουμε και έχουμε ακούσει από τους δασκάλους μας. Θα μου πείτε: Τότε, ή είναι λάθος οι διατυπώσεις των τριών μεταρρυθμιστών ή εμείς ψάλλουμε φάλτσα. Δεν το προχωράω άλλο το θέμα, διότι πρέπει να τα κουβεντιάσουμε αυτά σε ανάλογο topic.
Πάντως αυτό που θέλω να πω, είναι ότι το όργανο είναι αν μη τι άλλο, μία πηγή εμπλουτισμού ακουσμάτων, η οποία πάντα είναι ευπρόσδεκτη πιστεύω σε όλους μας.
αν έχετε την ανακοίνωσή σας στο Β' συνέδριο μουσικολογίας σε ψηφιακή μορφή (π.χ. pdf), θα ήταν πολύ χρήσιμο αν μπορούσατε να την αναρτήσετε εδώ (ή ίσως σε καινούργιο θέμα με τον τίτλο της ανακοινώσεώς σας, όπως θέλετε).
Σας παραθέτω την (ολιγόλεπτη, λόγω των 5 λεπτών της ώρας που δόθηκε για την μάλλον παρέμβαση) ανακοίνωση όπως αναγνώστηκε στο Β' Συνεδριο. Βεβαίως ως τέτοια περιέχει μόνο τα βασικά σημεία της πρότασης, σαφώς και υπάρχουν και πολλά περισσότερα να ειπωθούν:
Μιλτιάδης Παππάς
Άρχων Α΄ Δομέστικος της Μ.Χ.Ε.
Εθνομουσικολόγος
ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ
« Η συμβολή του μουσικού οργάνου δια τον καταρτισμόν ΜΕΘΟΔΟΥ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ του σπουδάζειν ημετέρους τε και ξένους την καθ’ ημάς ΜΟΥΣΙΚΗΝ, τη βοηθεία Μουσικού τινος οργάνου και τίνος».
Και το κύριο ερώτημα είναι: το υπό της Μουσικής Επιτροπής επινοηθέν όργανο (έτος κατασκευής: 1882) επετέλεσε τελικώς τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε;
Η απάντηση είναι ένα μεγάλο ΟΧΙ. Και αυτό μαρτυρούν:
α. ο ιστορικός της Μουσικής μας, Γ. Παπαδόπουλος, ο οποίος αναφέρεται στο θέμα αυτολεξεί: «Ο ἱερὸς καὶ ἃγιος σκοπὸς τοῦ Ψαλτηρίου, ὑπὲρ οὗ ἐδαπανήθησαν ὑπερδιακόσιαι λίραι Τουρκίας, ἀπέτυχε... τὸ...ὄργανον τοῦτο καθείρχθη ἐπὶ ὅλην δεκαετίαν ἑν τοῖς ὑπογείοις τοῦ παλαιοῦ κτιρίου τῆς Μ. τοῦ Γ. Σχολῆς»2 και
β. η διαρκής επί της Μουσικής Επιτροπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία το 1902 κατέγραψε μεταξύ των ζητουμένων στο σκοπό του επισήμου οργάνου της, δηλαδή του Πατριαρχικού Μουσικού Συλλόγου στο άρθρο 2, § ια΄ του κανονισμού του συλλόγου, του και εγκριθέντος και επιψηφισθέντος «ἐν τῇ συνοδικῇ συνεδριάσει τῆς 22ας Μαρτίου 1903» υπό της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου3, ότι ο σκοπός του Συλλόγου επιτυγχάνεται «Διὰ τοῦ καταρτισμοῦ καταλλήλου μεθόδου τοῦ σπουδάζειν ἡμετέρους τε καὶ ξένους τὴν καθ’ ἡμᾶς μουσικήν, εἴτε διὰ μόνης τῆς φωνητικῆς παραδόσεως εἴτε τῇ βοηθείᾳ μουσικοῦ τινος ὀργάνου, καὶ τίνος»4.
Δια της ανωτέρου παραγράφου, καθίσταται σαφές ότι:
α. το υπό της Επιτροπής του 1881 κατασκευασθέν Ψαλτήριο όργανο, δεν ήταν κατάλληλο για το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε και
β. παρέμεινε (και παραμένει μέχρι και σήμερα) ως ζητούμενο, ο προσδιορισμός του κατάλληλου οργάνου για τη σύνταξη θεωρητικού έργου προς διδασκαλία της θεωρίας και της μουσικής πράξης της εκκλησιαστικής μας Μουσικής.
Ποιο ήταν το θεμελιώδες λάθος στην κατασκευή του παραπάνω οργάνου;
Όπως μας πληροφορεί ο αοίδιμος μητροπολίτης Δυρραχίου Χρύσανθος, δια του οργάνου, προσδιορίζεται και τυχόν λάθος ημιτονίου και τεταρτημορίου τόνου (3 ηχητικά μόρια) δηλαδή της εναρμονίου διέσεως, πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το σύστημα των μελικών διαστημάτων5. Γι’ αυτό και η Ψαλτική Τέχνη, καλείται Εναρμόνιος μελωδική Τέχνη6.
Όπως είναι γνωστό, η αντιφωνία ετμήθη από τους αρχαίους έλληνες μουσικοθεωρητικούς και τους βυζαντινούς διαδόχους των, σε εικοσιτέσσερις (24) εναρμονίους διέσεις, ή δώδεκα (12) ημιτόνια, ή σε έξι (6) ίσους μεταξύ τους τόνους. Το ημιτόνιο λοιπόν, από την αρχαιότητα χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη.
Η επιτροπή δεν αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα της μουσικής αυτής αρχής της κατατομής του κανόνος και έτμησε τα δώδεκα (12) ίσα ημιτόνια της αντιφωνίας σε τρία (3) ίσα μέρη το καθένα, διαπράττοντας το μέγα σφάλμα του εξοστρακισμού από τον κανόνα, του συνόλου των εναρμονίων μελικών διαστημάτων, τα οποία είναι περιττά πολλαπλάσια της εναρμονίου διέσεως.
Είναι περίεργο το πώς συνέβη η Επιτροπή να μη συμμορφωθεί με τους αρχαίους έλληνες και τους βυζαντινούς, οι οποίοι είχαν ως όργανο μελικών διαστημάτων το ψαλτήριο όργανο, το οποίο και ομοιάζει και κατά πολλούς είναι ταυτόσημο με το επίσης αρχαίο όργανο κανόνιο, ή κανών, ή στα εβραϊκά kinnor με το οποίο συνήθως απεικονίζεται ο Δαυίδ7 , το γνωστό σε όλους μας κανονάκι και είχε την προαναφερθείσα κατατομή. Είχε έκταση τριών κλιμάκων, δηλαδή, είκοσι δύο (22) φθόγγων. Σε κάθε φθόγγο, υπήρχαν μετάλλινα ελάσματα, τα γνωστά «μανταλάκια» με τα οποία ήταν δυνατή η αλλοίωση του ύψους του κάθε φθόγγου κατά ¼ του τόνου, δηλαδή, κατά μία εναρμόνιο δίεση8. Και όχι μόνο, αλλά και η αρχαία πανδουρίδα, ή αλλιώς θαμπουρίδα, ή ταμπούρι, ή η σημερινή του εξέλιξη ο ταμπουράς, το οποίο σύστησαν όλοι οι πρωτοψάλτες της Μ. Εκκλησίας μηδέ και του Χρυσάνθου εξαιρουμένου, ως όργανο απολύτως κατάλληλο για τη σπουδή της Βυζαντινής και γενικότερα της Ανατολικής Μουσικής. Ενδεικτικά για την Ανατολική Μουσική αναφέρομαι στη μελέτη του μεταρρυθμιστή της σημερινής τουρκικής μουσικής του Rauf Yekta, περί κατατομής του κανόνος, όπου και αυτός χωρίζει την αντιφωνία σε εικοσιτέσσερα (24) ίσα τμήματα9.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Προτείνω, για τη διδασκαλία της θεωρίας και της πράξης των μελικών διαστημάτων της εκκλησιαστικής μουσικής την επανεισαγωγή της αρχαίας πανδωρίδος, (η οποία έχει τη δυνατότητα άμεσης οπτικής αίσθησης των μεταβολών των διαστημάτων) ή την εξελιγμένη μορφή της, το σημερινό ταμπουρά με την ανάλογη κατατομή του κανόνα, ή του Ψαλτηρίου Οργάνου των αρχαίων ελλήνων και των βυζαντινών από το οποίο λάβαμε και το όνομα, δηλαδή οι Ψάλτες10.
Είναι αποδεδειγμένο βέβαια ότι το όργανο αποτελεί βακτηρία για την επιτέλεση του παραπάνω σκοπού, ο οποίος είναι αδύνατον να πραγματωθεί, χωρίς την παρουσία και επιμέλεια έμπειρου περί την κατά παράδοση τέχνη και εκτέλεση του εύρυθμου και εναρμόνιου εκκλησιαστικού μέλους.
_____________________________________________________________________
Παραπομπές:
1. «Στοιχειώδης Διδασκαλία της Εκκλησιαστικής Μουσικής, εκπονηθείσα επί τη βάσει του Ψαλτηρίου υπό της Μουσικής Επιτροπής του Οικουμενικού Πατριαρχείου, εν έτει 1883, εν Κωνσταντινουπόλει 1888», ανατύπωση Γκαλερί “ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ” Αθήνα, 1978, σσ. 3, 21.
2. Γ. Παπαδόπουλου, «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ», Αθήναι, 1904, σ. 237, υποσ. 2
3. «Κανονισμός του εν Κωνσταντινουπόλει Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου ιδρυθέντος τῷ 1898», ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ, 1903, σ.2.
4. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, Εργασίαι του εν τοις Πατριαρχείοις εδρεύοντος και δυνάμει Υψηλής Κυβερνητικής Αδείας Λειτουργούντος Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου, τεύχος πέμπτον (1 Νοεμβρίου 1902), εν Κωνσταντινουπόλει 1902, σσ. 39-41 και «Κανονισμός του εν Κωνσταντινουπόλει Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου ιδρυθέντος τῷ 1898», ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ, 1903, σ. 9.
5. «Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής συνταχθέν μεν παρά Χρυσάνθου Αρχιεπισκόπου Διρραχίου του εκ Μαδύτων, εν Τεργέστη 1832», ακριβή ανατύπωση, γκαλερί «Κουλτούρα» 1977, σ. 192, §431, 432.
6.ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, Εργασίαι του εν τοις Πατριαρχείοις εδρεύοντος και δυνάμει Υψηλής Κυβερνητικής Αδείας Λειτουργούντος Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου, τεύχος δεύτερον (1 Ιουνίου 1900), εν Κωνσταντινουπόλει 1900, σ. 69 στη συγκριτική μελέτη του Π.Χαλάτζογλου, πρωτοψάλτου της Μ. Εκκλησίας (1680-1740) «Σύγκρισις της Αραβοπερσικής Μουσικής προς την ημετέραν εκκλησιαστικήν υπό Παναγιώτου Χαλάτζογλου» την οποία έφερε στην επιφάνεια ο Ιάκωβος Ναυπλιώτης, πρωτοψάλτης της Μ. Εκκλησίας (1864-1942).
7. Δημητρίου Θέμελη, «Το κανονάκι», University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1996, σσ. 44-45
8. Όπ. παρ. σ. 13.
9. Ralf Martin Jäger, Türkische kunstmusik und ihre handschriftlichen Quellen aus dem 19. Jahrhundert, 1996, σ. 222.
10. Με τη σύμπραξη σπουδαίων μουσικών της Ανατολικής Μουσικής, κατασκευάστηκε σειρά ηλεκτρονικών οργάνων απόδοσης του συνόλου των μελικών διαστημάτων το οποίο εκτελεί τη μαγευτική μουσική της Ανατολής, της οποίας οι θεωρητικές βάσεις και τα διαστήματα, είναι ταυτόσημα με τα μελικά διαστήματα του ιερού μέλους των αρχαίων ελλήνων μουσικοθεωρητικών και του εύρυθμου και εναρμόνιου εκκλησιαστικού μέλους των βυζαντινών διαδόχων τους.
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος Miltiadis Pappas την 09 Απρ 2008, 22:01, έχει επεξεργασθεί 2 φορές συνολικά.
)