από το προσωπικό ιστολόγιο του π. Νικολάου Μέζη

«Περὶ τοῦ μηδαμὼς ἀφεθῆναι ποτὲ τὴν τοῦ ᾄσματος ἀκολουθίαν:+
δίᾳ δὲ τοῦτο ἐν ἁγίῳ παρακελευόμεθα πν(εύματ)ι, ὡς ἐπειδήπερ ἐξαρχῆς ἡ τοῦ ᾄσματος ἀκολουθία ἐν τοῦτῳ καὶ μόνῳ τῷ θείῳ ναῷ διετηρήθη ψάλλεσθαι, πρότερον ψαλλομένη ἐν κωνσταντινουπόλει καὶ ἀντιοχείᾳ, καὶ ἐν ἄλλαις ἁγίαις ἐκκλησίαις, και οὔπω μέχρι τοῦ παρόντος κατάλυσιν ἐνταῦθα εἴληφε, καὶ εἰς τὸ ἑξῆς τοῦτο διαμένειν, καὶ φυλάττεσθαι διαπαντὸς ἐν τῷ τοιούτῳ ναῷ τῆς ἁγίας σοφίας, καὶ τὴν ἀκολουθίαν τοῦ ᾄσματος ψάλλεσθαι, ἀρχαίαν οὖσαν καὶ τεθειμένην καλῶς, καὶ μηδένα ταύτην παρασαλεύσαι πώποτε.

Καὶ ἔτι διατυποῦμεν εἰς κρείττονα τάξιν τῶν ἱερῶν ὕμνων, συνθήκην τε καὶ εὐταξίαν, ἵνα τοῦ παλαιοῦ ᾄσματος ἀδομένου, οἷον ἅρτιμά τι καὶ ἥδυσμα, καὶ οἱ παρὰ τῶν ἁγίων συντεθέντες διὰ κανόνων ὕμνοι, σὺν τούτῳ μέλπωνται. ὡσἂν καὶ αἱ τῶν πολλῶν ἀκοαὶ θεραπεύοιντο, εἰς ἔθος ἐλθοῦσαι τῆς μελωδίας τῶν κανόνων, καὶ ἁπλῶς ὡς ἂν ἀναγκαίου ὄντος τοῦ πράγματος. τὸ μὲν, ὡς τὰς ἑορτὰς κατὰ πολὺ κοσμούντων τῶν ἁγίων διὰ τούτων τῶν ὕμνων, ἐκ τῶν εὐαγγελικῶν τε καὶ ἀποστολικῶν ἅμα καὶ προφητικῶν ῥήσεων καὶ ἐννοιῶν θείων αὐτοῖς συντεθειμένων. τὸ δὲ ὡς καὶ τῶν ἁγίων διὰ τῶν ἀγωνισμάτων αὐτῶν ἐπαινουμένων, καὶ συνδοξαζομένων τῷ ὑπὲρ οὗ ἠγωνίσαντο. ἔτι δέ, ὡς καὶ τῇ παλαιᾷ τῆς καινῆς συμφωνούσης, καὶ μᾶλλον τὰ πρὶν σκιώδη τῆς ἀληθείας ἐπισφραγιζούσης καὶ τελειούσης. Τοίνυν καὶ οὕτω καθ’ ἡμέραν ὁ ὄρθρος ψαλλέσθω. […]» 

Τα ανωτέρω ελήφθησαν εκ του κώδικος ΕΒΕ 2047, και το f 6r-6v, με προσπάθεια να διατηρηθεί, όσο γινόταν, η ορθογραφία του κειμένου (ζητώ την επιείκεια των αναγνωστών για τα πιθανά σφάλματα ανάγνωσης και αντιγραφής). Πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό κώδικα, πιθανό αυτόγραφο του αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης (τέλη 14ου-αρχές 15ου αι.) ή κάποιου εκ των μαθητών του, που περιέχει την τάξη της ασματικής ακολουθίας, όπως διεσώθη στην Θεσσαλονίκη μέχρι την εποχή του αγίου, και μάλιστα με αρκετές επεμβάσεις και διορθώσεις δικές του σε διάφορα "άτοπα", που ο ίδιος κατονομάζει. Περιέχει επίσης εν συντομία και την τάξη του Εσπερινού, του θυμιάματος κ.λπ. της Μ. Εκκλησίας Κων/πόλεως.

Ο άγιος αναγνωρίζει γενικώς στα συγγράμματά του την επικράτηση του ΤΑΣ (ήτοι, του 2ου Τυπικού του Αγίου Σάββα, ή Ιεροσολυμητικού Τυπικού, ή αλλιώς, της Βυζαντινής λεγομένης Συνθέσεως), ακόμα και στους περισσοτέρους ναούς της Επισκοπής του, και εμμένει απλώς στην διατήρηση του "άσματος" μόνο στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, όπως ξεκάθαρα φαίνεται στο παραπάνω απόσπασμα, επειδή μόνο εκεί διετηρήθη μέχρι την εποχή του. Θεωρούσε ίσως, ότι η διατήρηση του "άσματος" στον Καθεδρικό Ναό της Θεσσαλονίκης ήταν η τελευταία ευκαιρία και η μόνη ελπίδα επιβιώσεως της αρχαίας αυτής τάξεως, έστω και παρηλλαγμένης πως, αφού σε όλες τις υπόλοιπες λατρευτικές κοιτίδες ήταν πλέον σαφές ότι είχε παρέλθη η τάξη αυτή ανεπιστρεπτί.  Ως γνωστόν, μετά την κοίμησή του, η ασματική τάξη εγκαταλείφθηκε οριστικά και στη Θεσσαλονίκη, παρ' όλον τον μεγάλο αγώνα του αγίου και τις υπέρ της μοναχικής υμνογραφίας προσαρμογές και προσθήκες του στην ασματική ακολουθία. 

Είναι πολύ σημαντικό το σημείο εκείνο που εξηγεί ότι η προσθήκη του ποιητικού είδους των κανόνων στην ασματική ακολουθία του όρθρου, δεν "θεραπεύει" μόνο τις ακοές των πιστών (σαν "άρτυμα" και "ήδυσμα" της παλαιάς ασματικής λατρείας του όρθρου), που ήδη τους συνήθισαν λόγω της επικράτησης της Βυζαντινής Σύνθεσης στην λατρεία της περιφερείας του, αλλά υπήρξε και "πράγμα αναγκαίον" για τρεις ακόμη λόγους:
1. Διότι οι κανόνες, ως ποιητικό είδος, "κατά πολύ κοσμούν" τις εορτές των αγίων, έχοντας μέσα τους εγκατεσπαρμένες "ρήσεις ευαγγελικές, αποστολικές και προφητικές",
2. Διότι με την προβολή του βίου των αγίων και των αγωνισμάτων τους που υπάρχει εντονότερα στο ΤΑΣ και στις καθ' ημέραν ακολουθίες που αυτό προέβλεπε, ακολουθίες αποτελούμενες βασικά από ένα τουλάχιστον κανόνα και το σχετικό συναξάριον, συνδοξάζονται και αυτοί μαζί με Εκείνον για τον Οποίον αγωνίσθηκαν και έπαθαν, και
3. Διότι ο άγιος φαίνεται να αναγνωρίζει ότι το έντονα παλαιοδιαθηκικό ασματικό τυπικό είναι σκιωδέστερο από το οπωσδήποτε πιό καινοδιαθηκικό (και ως εκ τούτου, πιό αποκαλυπτικό) πνεύμα της νέας λατρείας. Μάλιστα, αν καταλαβαίνω καλά, φαίνεται να διατυπώνει την άποψη, ότι όπως η Παλαιά Διαθήκη συμφωνεί με την Καινή, και όπως η Καινή επισφραγίζει και τελειοποιεί την Παλαιά, έτσι και η νέα λατρεία τελειοποιεί την αρχαιότερη οπωσδήποτε ασματική, η οποία υστερούσε, κατά κοινή ομολογία, σε δυνατότητα δογματικής έκφρασης, αλλά και ειδικότερης λατρευτικής στις διάφορες μεγάλες εορτές, Δεσποτικές, Θεομητορικές, ή μεγάλων αγίων. 

Στα Άπαντα του αγίου που γνώρισαν και έντυπη έκδοση στη πρωτότυπη γλώσσα το 1683, και σε νεώτερη μετάφραση το 1862, δεν φαίνεται σε όλα τα σημεία καλά το πνεύμα με το οποίο ομιλεί ο άγιος σχετικά με την διατήρηση της ασματικής τάξεως. Εκεί αναφέρεται στο θέμα κάπως συνοπτικότερα και πιό αξιωματικά. Ευτυχώς, στο εν λόγω χφ, το σημαντικότατο αυτό θησαύρισμα της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, ξεδιαλύνονται περισσότερο τέτοιου είδους θολά σημεία, σχετικά με τις απόψεις του σπουδαίου αυτού αγίου και λειτουργικού θεολόγου της Εκκλησίας μας.

Να προσθέσω, τέλος, ότι από την μέχρι τώρα μελέτη του κώδικος αυτού, φαίνεται ότι η τάξις της Ασματικής Ακολουθίας, εάν ετηρείτο και σε κάποιους ενοριακούς ναούς, πάντως δεν ετηρείτο όπως ακριβώς στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, αλλά με κάποιες αναλογίες και οπωσδήποτε με διαφορές που προέκυπταν κυρίως από την απουσία Αρχιερέως και την έλλειψη διακονητών. Γενικώς, εξ όσων γνωρίζω, η αναφορά του αγίου Συμεών στα μεγάλα λατρευτικά κέντρα της εποχής (Κων/πολη, Αντιόχεια κ.λπ.) συνδέεται από τους λειτουργιολόγους με τους Καθεδρικούς Ναούς και όχι μέ όλες ανεξαρτήτως τις ενορίες. Εξάλλου, δεν υπάρχει πουθενά μαρτυρία στις πηγές για την καθαρά ενοριακή λατρεία της πρώτης χιλιετίας. Αντιθέτως, ό,τι έχουμε από πηγές, αναφέρεται στα μεγάλα λατρευτικά κέντρα και ειδικότερα στους Καθεδρικούς Ναούς. Για τον λόγο αυτό, στην ξένη βιβλιογραφία τα τυπικά αυτά χαρακτηρίζονται συν τοις άλλοις κι ως Καθεδρικά (Cathedral, Cathédrale κ.λπ.). Αν μελετήσει κανείς έστω κι επιδερμικά το Ασματικό Τυπικό σε όσες (λίγες, οπωσδήποτε, και αρκετά νεώτερες, μετά τον 10ο αι.) πηγές διασώθηκε, θα διαπιστώσει ότι η εφαρμογή του σε απλές ενορίες της εποχής μόνο υπό κλίμακα θα μπορούσε να γίνει, όπως περίπου και σήμερα γίνεται στις ενορίες, όπου εφαρμόζεται κατά βάσιν ένα τυπικό που προέκυψε από το ΤΑΣ με πολλές προσαρμογές επί το ενοριακότερον. Ο λόγος που αυτό συνέβαινε έχει να κάνει και με την μεγάλη απαίτηση του Ασματικού Τυπικού για διακονητές και για πληθώρα Κληρικών όλων των βαθμίδων, που προφανώς απουσίαζαν από τις μικρές ενορίες. Άρα, ακόμα κι αν ετηρείτο παλαιότερα σε όλες τις ενορίες, θεωρώ πολύ δύσκολο να εφαρμοζόταν ακριβώς όπως στις Καθεδρικές Εκκλησίες των μεγάλων λατρευτικών κέντρων.

Με όλα αυτά θα ήθελα να πω συμπερασματικά, ότι κατά την γνώμη μου δεν είναι ορθό να υπερτονίζουμε την προσπάθεια του Αγίου Συμεών για διατήρηση αυτού του τύπου λατρείας, ούτε να κάνουμε τα συγγράμματά του σημαίες μιας προσπάθειας ευρύτερης αναβιώσεως του Ασματικού Τυπικού στις ημέρες μας. Ο Άγιος παρέλαβε την τάξη αυτή. Εμείς όχι. Αυτός γνώριζε τις λεπτομέρειές της. Εμείς τις φανταζόμαστε. Και αγωνίστηκε, όπως ο ίδιος λέει, όχι για την αναβίωση του Ασματικού Τυπικού ευρύτερα, αλλά μόνο για την επιβίωσή του στην περιφέρειά του και σε έναν συγκεκριμένο Ναό, επειδή ακριβώς σε αυτόν η Ασματική τάξη ποτέ μέχρι τότε δεν είχε εκλείψει, και επειδή προφανώς θεωρούσε κρίμα να χαθεί ολοκληρωτικά ακόμα και η τελευταία ανάμνηση της αρχαίας λατρείας της εν τω κόσμω Εκκλησίας. Άραγε, αν ο Άγιος Συμεών δεν είχε παραλάβει δια ζώσης την λατρεία αυτή, θα επέμενε τόσο για την διατήρησή της; Ας μου επιτραπεί να αμφιβάλω για κάτι τέτοιο.


Ἱερὰ Ἐξομολόγηση: Ἐρωτήματα καὶ Ἀπαντήσεις

Τι είναι η Εξομολόγηση;

Η Εξομολόγηση είναι ένα από τα βασικά μυστήρια της Εκκλησίας. Μας δίνει τη δυνατότητα να «συμφιλιωθούμε» με τον Θεό, να εξετάσουμε την πίστη και τη ζωή μας και να εξασφαλίσουμε πνευματική υγεία. Είναι πράξη μετανοίας. Και μετάνοια σημαίνει αλλαγή του εαυτού μας, στροφή, μεταμόρφωση. Όταν αμαρτάνουμε απομακρυνόμαστε από τον Θεό. Όταν όμως μετανοούμε, ομολογούμε τις αμαρτίες μας και ζητάμε συγχώρεση, επιστρέφουμε σ' Αυτόν.

Ἱερὰ Ἐξομολόγηση: Ἐρωτήματα καὶ Ἀπαντήσεις

Ἡ καθημερινὴ προσευχὴ θωρακίζει τὴν ψυχὴ κατὰ τῆς ἁμαρτίας (Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος)

Κανένα ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ συντελοῦν εἰς τὴν εὐσέβειαν δὲν μπορεῖ νὰ εἰσέλθῃ εἰς ψυχὴν ποὺ εἶναι ἔρημος ἀπὸ προσευχὴν καὶ ἀπὸ δέησιν· ἀλλὰ ὡσὰν πόλις ἀνοχύρωτος εὔκολα μπορεῖ νὰ ὑποταχθῆ εἰς τοὺς ἐχθροὺς ἀπὸ ἔλλειψιν κάθε ἐμποδίου. Τὸ ἴδιο λοιπὸν καὶ ψυχήν, ποὺ δὲν εἶναι ὀχυρωμένη μὲ προσευχές, εὔκολα ὁ διάβολος τὴν ὑποτάσσει καὶ τὴν γεμίζει μὲ εὐκολίαν μὲ κάθε ἁμαρτίαν. Κατ' ἀρχήν, ὅταν ἰδῆ ψυχὴν θωρακισμένην μὲ προσευχὲς δὲν τολμᾶ νὰ τὴν πλησιάσῃ.

Η καθημερινή προσευχή θωρακίζει την ψυχή κατά της αμαρτίας (Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος)

Τὰ βιβλία μας

Δωρεάν pdf            Δωρεάν pdf

                                  Δωρεάν pdf

Συστηματοποίηση Τυπικοῦ

Ἐπικοινωνία

analogion τελεῖα gr εἰς gmail

Στατιστικά

  • Χρήστες 1
  • Άρθρα 266
  • Εμφανίσεις Άρθρων 2682306

Σὲ σύνδεση

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 70 επισκέπτες και κανένα μέλος