[Ὑπάρχει ἐδῶ καινούργια ἔκδοση τοῦ ἄρθρου (2019)]
(τὸ παρὸν ἄρθρο δημοσιεύτηκε γιὰ πρώτη φορά στὸ Ψαλτολόγιον. Ἐδῶ δημοσιεύεται μὲ ἐλάχιστες διευκρινίσεις)
Ταπεινῶς φρονῶ ὅτι τὸ πρόβλημα μὲ τὸ Τυπικόν τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ὅτι δὲν ἔχει συστηματοποιηθεῖ τὸ τυπικό μας, νὰ ξεδιαλύνουν πολλὰ πράγματα, καὶ νὰ γίνει εὐκολότερη ἡ κατανόησή του.
Στὰ νεώτερα τυπικὰ ὁ π. Γ. Ρῆγας εἰσήγαγε τὴν συστηματοποίηση, καὶ ταπεινὰ τὴν πῆρα καὶ προσπάθησα νὰ τὴν ἐπεκτείνω λίγο περισσότερο στὸν Ὄρθρο γιὰ τὶς ἐνορίες (σύμφωνα μέ το ΤΜΕ) (τὸ ἔγκριτο Σύστημα Τυπικοῦ ἐκδόθηκε ὅταν ἤδη εἴχα καταστρώσει τὸ βιβλίο μου (2006-2008), καὶ γιὰ αὐτὸ δὲν τὸ ἔχω συμβουλευθεῖ πολύ, ἀπ' ὅτι ἔχω δεῖ ὅμως ἀκολουθεῖ τό ΤΓΡ στὴν συστηματοποίηση).
Ἂν εἴχε συστηματοποιηθεῖ τὸ τυπικόν μας (ἀκολουθῶντας βέβαια τό ΤΜΕ), τὰ πράγματα θὰ ἦσαν πολὺ ἁπλά.
Ὅταν λέω συστηματοποίηση:
Ἐννοῶ Μηνολόγιον, ὅπου νὰ γράφεται γιὰ κάθε ἡμέρα ἐὰν εἶναι ἑορτάσιμος ἢ μή (μαζί με λίγα σχόλια), βλ. π.χ. ΤΟΕ, σ. 243-309, Μηνολόγιον, καὶ μιὰ τυπικὴ διάταξη γιὰ κάθε περίπτωση, βλ. π.χ. περιεχόμενα τοῦ ΤΓΡ (καὶ τοῦ ΤΟΕ).
Οι γενικές τυπικές διατάξεις είναι:
Γιὰ τὶς Κυριακές:
Εάν τύχη Άγιος μη εορταζόμενος
Εάν τύχη Άγιος εορταζόμενος εις ς'
Εάν τύχη Άγιος εορταζόμενος εις η'
(Εάν τύχη Άγιος επισήμως εορταζόμενος)
Γιὰ τὰ Σάββατα:
Όταν ψάλλεται Αλληλούια
Όταν τύχη Άγιος μη εορταζόμενος, ή εορταζόμενος εις ς', και ψάλλεται Θεός Κύριος
Όταν τύχη Άγιος εορταζόμενος εις η'
Γιὰ τὶς ὑπόλοιπες ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος:
Εάν τύχη Αγιος μη εορταζόμενος
Εάν τύχη Αγιος εορταζόμενος εις ς'
Εάν τύχη Αγιος εορταζόμενος εις η'
Ἐπίσης,
Γιὰ ἡμέρες ποὺ τυχαίνουν Δεσποτικὲς ἢ Θεομητορικὲς Ἑορτές (καὶ Προεόρτια/Μεθέορτα, καθὼς καὶ Ἀποδόσεις):
Εάν τύχη Δ/Θ Εορτή εν Καθημερινή ή Σαββάτω
Εάν τύχη Δεσποτική Εορτή εν Κυριακή
Εάν τύχη Θεομητορική Εορτή εν Κυριακή
Εάν τύχωσι προεόρτια ή μεθέορτα εν Καθημερινή ή Σαββάτω, μετά Αγίου μη εορταζομένου ή εορταζομένου εις ς'
Εάν τύχωσι προεόρτια ή μεθέορτα εν Καθημερινή ή Σαββάτω, μετά Αγίου εορταζομένου εις η'
Εάν τύχωσι προεόρτια ή μεθέορτα εν Κυριακή, μετά Αγίου μη εορταζομένου, ή εορταζομένου εις ς'
Εάν τύχωσι προεόρτια ή μεθέορτα εν Κυριακή, μετά Αγίου εορταζομένου εις η'
Απόδοσις Δ/Θ Εορτής εν Καθημερινή ή Σαββάτω, άνευ μνήμης Αγίου
Απόδοσις Δ/Θ Εορτής εν Καθημερινή ή Σαββάτω, μετά Αγίου εορταζομένου εις η'
Απόδοσις Δ/Θ Εορτής εν Κυριακή, άνευ μνήμης Αγίου
Απόδοσις Δ/Θ Εορτής εν Κυριακή, μετά Αγίου εορταζομένου εις η
Παραπάνω εἴδαμε τὶς γενικὲς τυπικὲς διατάξεις.
Τώρα, ἔχουμε ἐπίσης ὅτι οἱ Ἀκολουθίες τῶν Ἁγίων διακρίνονται σὲ:
α. μὴ ἑορταζομένους Ἁγίους
β. ἑορταζομένους εἰς ς'
γ. ἑορταζομένους εἰς η'.
βλ. ΤΓΡ π. Γ. Ρῆγα, καὶ ΤΟΕ (Τυπικὸν Ὄρθρου Ἐνοριῶν), σ. 38. Γιὰ λόγους ποὺ δὲν μοῦ εἶναι γνωστοὶ ἔχει ἐπικρατήσει νὰ κατατάσσονται οἱ Ἅγιοι σὲ ἑορταζομένους καὶ μὴ ἑορταζομένους βλ. ΤΣ (Τάξη Σαββάτων Μπεκατώρου), σ. 13-14. Ὅμως ὅπως λέω, σ. 40, αὐτὸς ὁ διαχωρισμὸς εἶναι τρόπον τινὰ «χονδρικὸς» καὶ δύναται νὰ προκαλέσει συγχύσεις, ὅπως καὶ προκαλεῖ. Δηλ. οἱ κατηγορίες (α) καὶ (β) παραπάνω συνενώθηκαν. Στὸ ὑπόμνημα παρακάτω θὰ ἀναλύσουμε περαιτέρω αὐτὴν τὴν παράγραφο.
Να συνεχίσουμε, λέγοντας,
Πῶς διακρίνονται οἱ Ἅγιοι ἐὰν εἶναι ἑορταζόμενοι εἰς η, εἰς ς' ἤ μή;
Αὐτὸ βγαίνει ἀπὸ τὴν ἀκολουθία τους (μικροδιαφορὲς θὰ ὑπάρχουν ἀνάλογα μὲ τὰ Μηναῖα...), ὡς ἐξῆς:
Γνώριζε ὅτι τὰ ἀπαραίτητα μέρη ἑκάστης ἀκολουθίας Ἁγίου εἶναι (βλ. ΤΓΡ καί ΤΟΕ):
- τρία στιχηρὰ προσόμοια χρησιμεύοντα ὡς ἑσπέρια (στιχηρά), καὶ
- εἷς κανών, μετά τὴν γ' ᾠδὴν τοῦ ὁποίου ἕν κάθισμα.
Ἀνάλογα μὲ τὰ ἐπιπρόσθετα στοιχεῖα ποὺ τυχὸν περιέχει ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου (ὡς εὑρίσκεται εἰς τὸ Μηναῖον), διακρίνεται εἰς τὰς περιπτώσεις (ΤΟΕ, σ. 37):
α᾿. Ἅγιοι ἑορταζόμενοι εἰς η’ εἶναι ὅσων ἡ ἀκολουθία ἔχει τοὐλάχιστον ἕνα ἐκ τῶν κατωτέρω:
- μικρὸν Ἑσπερινόν
- τρία ἀναγνώσματα ἐν τῷ Ἑσπερινῷ
- καθίσματα δι’ ἑκάστην τοῦ Ὄρθρου στιχολογίαν
- κάθισμα πολυελέου ἐν τῷ Ὄρθρῳ
β᾿. Ἅγιοι ἑορταζόμενοι εἰς ς’ εἶναι ὅσων ἡ ἀκολουθία δὲν ἔχει κανένα ὅσων ἀναφέρθησαν ἀνωτέρω, ἀλλ’ ἔχει τοὐλάχιστον ἕνα ἐκ τῶν κατωτέρω:
- ἀπόστιχα τοῦ Ἑσπερινοῦ
- δοξαστικὸν ἀποστίχων τῶν αἴνων
- προσόμοια [στιχηρὰ] τῶν αἴνων
- μεγάλη Δοξολογία
γ᾿. Ἅγιοι μὴ ἑορταζόμενοι εἶναι ὅσων ἡ ἀκολουθία δὲν ἔχει κανένα ὅσων ἀναφέρθησαν εἰς τὰς ἄνω δύο περιπτώσεις, ἀλλ’ ἔχει τοὐλάχιστον ἕνα ἐκ τῶν κατωτέρω:
- τὰ ἀπαραίτητα μέρη ἑκάστης ἀκολουθίας Ἁγίου
- δοξαστικὸν ἑσπερίων καὶ δοξαστικὸν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ
- Ἅς σημειωθῇ, ὅτι μπορεῖ Ἅγιος εἰς τὴν ὡς ἄνω γ’. περίπτωσιν, ποὺ ἔχει ἀκολουθία ἐκ τῶν ἀπαραιτήτων μερῶν ἑκάστης ἀκολουθίας Ἁγίου, καὶ δοξαστικὸν ἑσπερίων καὶ δοξαστικὸν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ καὶ ἐπιπλέον τοὐλάχιστον ἕν κοντάκιον καὶ ἕν ἐξαποστειλάριον, νὰ ἑορτάζεται εἰς ς’, ἀλλ’ ἡ διάκρισις κεῖται ἐν τῇ ἐπισημότητι ἢ μὴ τοῦ μνημονευομένου Ἁγίου.
Σημειωτέον προσέτι ὅτι τινὲς Ἅγιοι, εἴτε μὴ ἑορταζόμενοι, εἴτε ἑορταζόμενοι εἰς ς’ ἢ εἰς η’ κέκτηνται, ἀντὶ τριῶν προσομοίων ἑσπερίων, ἕξ τοιαῦτα, καὶ δύο κανόνας ἀνθ’ ἑνός.
Αὐτὴ εἶναι ἡ συστηματοποίηση τοῦ Τυπικοῦ ποὺ πρέπει νὰ γίνει κατ' ἐμέ ἀπὸ τὴν ἐπίσημη ἐκκλησία. Ἔτσι λοιπόν, κοιτάζοντας τὸ Μηνολόγιον καὶ βλέποντας ἐὰν εἶναι ἑορτάσιμος εἰς ς', εἰς η' εἰ μή ἑορτάσιμος ἅγιος, ἂν εἶναι Δ/Θ Ἑορτή, ἂν εἶναι προεόρτια/μεθέορτα, πηγαίνει στὴν ἀντίστοιχη τυπικὴ διάταξη (βλ. παραπάνω) καὶ ἔχει τὸ τυπικό ποὺ χρειάζεται.
Ἐπίσης τυπικὲς διατάξεις Συμψαλμωδήσεως ἀκολουθιῶν (όπως ὑπάρχουν στό ΤΟΕ, σ. 177-190, καὶ νομίζουμε ὅτι πρώτη φορὰ στὸ ΤΟΕ ἀπαντῶνται πλήρως τέτοιες τυπικὲς διατάξεις) θὰ συνέβαλαν τὰ μέγιστα, γιατὶ πολλὲς φορὲς ὑπάρχει ἀνάγκη σὲ ἑορτάζοντα Ναὸ νὰ ψαλλεῖ π.χ. ἀκολουθία ἀπὸ τὸ Μηναῖον, καὶ ἀπὸ φυλλάδα, κτλ..
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
Χάριν πληρότητος, παραθέτω τὴν προαναφερθεῖσα παράγραφο ἀπὸ τὸ ΤΣ, ἀντιγράφοντας ἀπὸ τό ΤΟΕ:
«Ἐξ ὅσων γνωρίζουμε, τὸ παρὸν τυπικὸν εἶναι τὸ μόνο ποὺ ἀκολουθεῖ τὸν διαχωρισμὸν τῶν ἀκολουθιῶν τῶν Μηναίων ὡς διατυπώθηκε εἰς τὸ τυπικὸν τοῦ Ῥῆγα, καὶ ὁ ὁποῖος διαχωρισμὸς ἔχει βάσεις εἰς τὸ ἀρχαῖον Τυπικόν. Ἂς σημειωθεῖ ἐπίσης, ὅτι ἔχει ἐπικρατήσει παρὰ τῶν τυπικολόγων, ὁ διαχωρισμὸς τῶν ἀκολουθιῶν τῶν Μηναίων εἰς δύο κατηγορίας, ἤτοι εἰς ἑορτασίμους ἀκολουθίας, καὶ εἰς μὴ ἑορτασίμους ἀκολουθίας, ὡς διατυπώνεται ἀπὸ τὸν Γ.Γ. Μπεκατώρο [ΤΣ, σ. 13-14] καὶ παρατίθεται παρακάτω:
1. ΕΟΡΤΑΣΙΜΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΙ εἶναι αἱ στερούμεναι Σταυροθεοτοκίων καὶ στιχηρῶν εἰς τὸν Στίχον τῶν Αἴνων καὶ ἔχουσαι, ἀπαραιτήτως, τὰ ὡς ἔπεται ὑμνολογικὰ στοιχεῖα:
α. Τρία στιχηρὰ προσόμοια ἢ ἰδιόμελα τοῦ Ἁγίου ἢ τῆςἙορτῆς διὰ τοὺς ἑσπερίους ψαλμοὺς (εἰς τὸ «Κύριε ἐκέκραξα») μεθ’ ἑνὸς ἰδιομέλου διὰ τὸ Δόξα καὶ ἑνὸς Θεοτοκίου διὰ τὸ Καὶ νῦν αὐτῶν.
β. Ἀπολυτίκιον.
γ. Καθίσματα τοῦ Ἁγίου μετὰ Θεοτοκίων2 ψαλτέα μεθ’ ἑκάστην τῶν δύο στιχολογιῶν τοῦ Ὄρθρου.
δ. Κανόνα μετὰ μεσῳδίου καθίσματος μετὰ τήν γ’ ᾠδὴν αὐτοῦ καὶ κοντάκιον μετὰ οἴκου μετὰ τὴν ς’ ᾠδὴν τοῦ κανόνος.
ε. Ἐξαποστειλάριον τοῦ Ἁγίου μετὰ Θεοτοκίου.
στ. Τρία στιχηρὰ προσόμοια ἤ ἰδιόμελα τοῦ Ἁγίου ἢ τῆς Ἑορτῆς διὰ τοὺς Αἴνους μετ’ ἰδιομέλου διὰ τὸ Δόξα καὶ Θεοτοκίου2 διὰ τὸ Καὶ νῦν αὐτῶν.
ζ. Εἰς τὰς ἀκολουθίας αὐτὰς τῶν Μηναίων γίνεται εἴσοδος εἰς τὸν Ἑσπερινὸν, ψάλλονται εἰς τὸν Ὄρθρον οἱ ἐνδιάτακτοι εἱρμοὶ εἰς καταβασίαν καὶ δοξολογία μεγάλη, ἐν δὲ τῇ τραπέζῃ (καὶ ἐν Τετάρτῃ καὶ ἐν Παρασκευῇ) γίνεται κατάλυσις οἴνου καὶ ἐλαίου.
2. ΜΗ ΕΟΡΤΑΣΙΜΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΙ εἶναι αἱ στερούμεναι, ἔστω, καὶ ἑνὸς ἐκ τῶν ἀπαραιτήτων ὑμνολογικῶν στοιχείων τῶν ἑορτασίμων ἀκολουθιῶν, ἰδία καθισμάτων ψαλτέων μεθ’ ἑκάστην τῶν δύο στιχολογιῶν τοῦ Ὄρθρου ἤ ἔχουσαι, ἐκτὸς τῶν Θεοτοκίων, καὶ Σταυροθεοτοκία ἤ ἰδιόμελον μετὰ ἤ ἄνευ στιχηρῶν διὰ τὸν Στίχον τῶν Αἴνων ἤ σημειοῦνται δι’ αὐτὸν εἰς τὸ Μηναῖον ψαλτέα στιχηρὰ τῆς Παρακλητικῆς.
Ταπεινῶς φρονοῦμεν ὅτι ὁ ὡς ἄνω διαχωρισμὸς εἶναι τρόπον τινὰ «χονδρικός», διότι διὰ ἁπλῆς συγκρίσεως βλέπουμε ὅτι αἱ «ἑορτάσιμοι ἀκολουθίαι» ἀντιστοιχοῦν εἰς τὰς ἀκολουθίας Ἁγίων «ἑορταζομένων εἰς η’», ἐνὼ αἱ «μὴ ἑορτάσιμοι ἀκολουθίαι» ἀντιστοιχοῦν εἰς τὴν συνένωσιν τῶν ἀκολουθιῶν Ἁγίων «ἑορταζομένων εἰς ς’», καὶ Ἁγίων «μὴ ἑορταζομένων». Ἐπιπλέον ὁ ὡς ἄνω διαχωρισμὸς εἶναι δυνατὸν νὰ προκαλέσῃ σύγχυσιν, π.χ. εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ ἀπολυτικίου τοῦ Ἁγίου ἐν Κυριακῇ, ὅπου τὸ ΤΜΕ, γιὰ παράδειγμα, λέει ὅτι ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου λέγεται μόνον ἐὰν εἶναι ἑορταζόμενος ὁ Ἅγιος, δὲς ΤΟΕ, σ. 32.»
Συντομογραφίες:
ΤΜΕ, Τυπικὸν τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας (Γεωργίου Βιολάκη, 1888).
ΤΓΡ, Τυπικὸν Οἰκονόμου Γεωργίου Ῥήγα.
ΣΤ, Σύστημα Τυπικοῦ, πρωτ. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, Ἀποστ. Διακονία, 2006.
ΤΣ, Τάξις τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν τοῦ Σαββάτου, Γ. Γ. Μπεκατώρου, Ἀθῆναι 1983.
ΤΟΕ, Τυπικὸν Ὄρθρου Ἐνοριῶν, ἐκδ. Ἄθως, Ἀθῆνα 2008.
