Με αφορμή ένα θέμα που συζητήθηκε πρόσφατα στο Ψαλτολόγιο, να συμπληρώσω τα εξής: στην αρχαϊκή εποχή των αυλών τα διαστήματα προέκυψαν εξ ανάγκης, αφού οι άνθρωποι κατασκεύασαν, όπως είπαμε, μια πέμπτη (π.χ. ΝΗ-ΔΙ), που είναι πολύ οικείο άκουσμα στο αυτί, κι έκαναν απλώς μια τρύπα στη μέση (υπόψιν ότι αναφερόμαστε σε εποχή που οι κλίμακες δεν ήταν καν επτάφθογγες) και επομένως προέκυψε ένα τρίχορδο ΝΗ-ΒΟΥ-ΔΙ (42 μόρια) με διφωνίες θεωρητικώς κάπου στο 21-21.
Το παραπάνω όμως δεν σημαίνει καθόλου αναγκαστική διαίρεση της υποτιθέμενης διφωνίας των αυλών σε διαστήματα τόνου και 3/4 του τόνου (δηλ. 12 και 9). Άλλωστε δεν υπήρχαν 5 τόνοι στο πεντάχορδο, αλλά 3. Μιλάμε δηλ. για τρίχορδο, όχι όμως με την έννοια της διφωνίας που του δίνουμε σήμερα, αλλά με την έννοια των τριών φθόγγων (π.χ. ΝΗ-ΒΟΥ-ΔΙ). Απλώς αργότερα το παίξιμο και το τραγούδι εξειδικεύτηκε κι ο Πυθαγόρας μίλησε για τον τόνο ως θεμελιώδες διάστημα (διαφορά πέμπτης και τετάρτης) και το λείμμα (ημιτόνιο σήμερα) ως βασικό στοιχείο της διατονικής κλίμακας. Αν λοιπόν θέλουμε να υποθέσουμε ποια ενδεχομένως θα ήταν τα διαστήματα του τετραχόρδου των αυλητικών κλιμάκων σε επτάφθογγη πλέον κλίμακα, εφόσον θέσουμε τον τόνο ως πρώτο βασικό διάστημα, τότε όντως προκύπτει αναγκαστικά η κατασκευή 12-9-9 (αφού η διφωνία ήταν υποχρεωτικά στα 21). Κανείς όμως δεν μας λέει ότι τότε ο τόνος ήταν το βασικό διάστημα της διαίρεσης της διφωνίας σε δύο μέρη και όχι κάτι άλλο! Γιατί αν ακολουθήσουμε τη συνταγή της όμοιας διαίρεσης, όπως συνέβη στο πεντάχορδο, το διαστήματα που θα προκύψουν θα είναι κάπου στη μέση της διφωνίας, όπως και η διφωνία είναι κάπου στη μέση του πενταχόρδου, άρα όχι 12-9 αλλά πιο "ομαλά", περίπου από 10.5 μόρια το καθένα. Ο όρος μας θυμίζει το λεγόμενο "ομαλό διάτονο" του Πτολεμαίου με μόρια 9-10-11 (αν και η διφωνία στο γένος αυτό βρίσκεται πιο κάτω, στο λόγο 6/5, όπου βρίσκεται και η διφωνία του Διδύμου, δηλ. στα 19 μόρια). Μάλιστα, οι επιμόριοι λόγοι του ομαλού πτολεμαϊκού διατόνου (12/11-11/10-10/9) είναι και πιο φυσικοί στην κατασκευή τους (ούτε ο Πτολεμαίος θέτει τον τόνο ως πρώτο διάστημα στο ομαλό διάτονο -με άλλο φυσικά σκεπτικό, ενώ το θέτει ως πρώτο σε άλλο είδος διατονικού γένους, ίσως το αναλύσω καλύτερα σε άλλο θέμα στο μέλλον, αναφερόμενος στα διαστήματα του Πτολεμαίου-).
Δεν είναι λοιπόν, κατ' εμέ, καθόλου δεδομένη η κατασκευή 12-9 στις διφωνίες των αυλητικών κλιμάκων, σε μια εποχή πριν τον Πυθαγόρα, που το διάστημα του τόνου δεν ήταν πανάκεια (να θυμίσω ότι ο Θεόδωρος Ματθαίου εδώ θεωρεί εν πολλοίς αυθαίρετη την πυθαγορική διαίρεση του τετραχόρδου με δύο ίσους επογδόους τόνους). Πολύ δε περισσότερο δεν είναι δεδομένη μια τέτοια κατασκευή τη στιγμή μάλιστα που:
α. Τα υποτιθέμενα διαστήματα "μεγάλο" (12) και "μικρό" (9) διάστημα, δεν παίζονταν αυτόνομα, απλώς προκύπτουν ως ανάλυση της διφωνίας, εφόσον παρεμβληθεί ο τόνος, υπόθεση όμως καθόλου δεδομένη.
β. Ισχυρότερη υπόθεση είναι μάλλον ο χωρισμός της διφωνίας στη μέση, πρακτική που ακολουθείται και στο πεντάχορδο, και η οποία δεν δίνει διαστήματα απέχοντα αρκετά μεταξύ τους, όπως ο τόνος (12) και τα 3/4 του τόνου (9).
Γένη και χρόες κατά Αριστόξενο
Επιστροφή στο “Αρχαία Ελληνική Μουσική Θεωρία”
Μετάβαση σε
- Όροι
- ↳ Όροι Χρήσης, Κανόνες και Συμπεριφορά, Περί του Αναλογίου
- ↳ Οδηγίες χρήσης-Ερωτήσεις-Υποδείξεις
- ↳ Κυτίον παραπόνων
- ↳ Ανακοινώσεις Διαχειριστών
- Θέματα
- ↳ Ψαλμωδία και Ιεροί Κανόνες
- ↳ Λειτουργικά και Κανονολογικά θέματα
- ↳ Τα Ιερά Μυστήρια
- ↳ Θεία Λειτουργία
- ↳ Λειτουργική αναγέννηση
- ↳ «Μυστικές» Ευχές της Θ. Λειτουργίας
- ↳ Λειτουργική γλώσσα και μεταφράσεις
- ↳ Ιεροί Κανόνες
- ↳ Υμνολογία
- ↳ Λειτουργικά Βιβλία
- ↳ Φυλλάδες (Ακολουθίες Αγίων)
- ↳ Ιανουάριος
- ↳ Φεβρουάριος
- ↳ Μάρτιος
- ↳ Απρίλιος
- ↳ Μάϊος
- ↳ Ιούνιος
- ↳ Ιούλιος
- ↳ Αύγουστος
- ↳ Σεπτέμβριος
- ↳ Οκτώβριος
- ↳ Νοέμβριος
- ↳ Δεκέμβριος
- ↳ Παρακλητικοί Κανόνες
- ↳ Χαιρετισμοί-Εγκώμια
- ↳ Διορθωτέα και μη
- ↳ Τυπικόν
- ↳ Βιβλία Τυπικού
- ↳ Ετήσια Τυπικά
- ↳ Τυπικόν Εσπερινού
- ↳ Τυπικόν Όρθρου
- ↳ Τυπικόν θείας Λειτουργίας
- ↳ Τριώδιον
- ↳ Πεντηκοστάριον
- ↳ Άγραφο Τυπικόν
- ↳ Τυπικόν Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
- ↳ Νηστεία και Κατάλυσις
- ↳ Χειρόγραφα
- ↳ Θεωρία και Πράξη της Ψαλτικής Τέχνης
- ↳ Θεωρητικά Βιβλία
- ↳ Χρόνος και Ρυθμός
- ↳ Γένη των Ήχων
- ↳ Ήχος α'
- ↳ Ήχος β'
- ↳ Ήχος γ'
- ↳ Ήχος δ'
- ↳ Ήχος πλ. α'
- ↳ Ήχος πλ. β'
- ↳ Ήχος βαρύς
- ↳ Ήχος πλ. δ'
- ↳ Ορθογραφία
- ↳ Αρχαία (Βυζαντινή) Μουσική Γραφή και Θεωρία
- ↳ Αρχαία Ελληνική Μουσική Θεωρία
- ↳ Ευρωπαϊκή Μουσική
- ↳ Μαθηματικά, Μουσική, Ακουστική και Κλίμακες
- ↳ Αρχεία Ήχου και Βίντεο
- ↳ Πατριαρχικοί
- ↳ Αστέρης Λεωνίδας
- ↳ Παππάς Μιλτιάδης
- ↳ Παϊκόπουλος Δημοσθένης
- ↳ Πρίγγος Κωνσταντίνος (1892-1964)
- ↳ Στανίτσας Θρασύβουλος (1910-1987)
- ↳ Ιεροψάλτες
- ↳ Αθανασίου Ιωάννης
- ↳ Βουγιουκλής Αθανάσιος
- ↳ Βουρλής Αθανάσιος
- ↳ Γκίνης Θεόφιλος
- ↳ Δαρλάσης Γεώργιος
- ↳ Δασκαλούδης Κυριαζής
- ↳ Καλπακίδης Δημήτριος
- ↳ Καραμπάσης Δανιήλ
- ↳ Καστρινάκης Ιωάννης
- ↳ Κετσετζής Φώτιος
- ↳ Κομπίτσης Απόστολος
- ↳ Κορδάκης Νικόλαος
- ↳ Λιναρδάκης Ευάγγελος
- ↳ Μανουσέλης Κωνσταντίνος
- ↳ π. Μέζης Νικόλαος
- ↳ Μιχαλάκης Γεώργιος
- ↳ Μπιλάλης Κωνσταντίνος
- ↳ Μπουσδέκης Κωνσταντίνος
- ↳ Νεραντζής Δημήτριος
- ↳ Νταραβάνογλου Γρηγόρης
- ↳ Ξουπάς Πασχάλης
- ↳ Παϊβανάς Αθανάσιος
- ↳ Πήλιουρας Σταύρος
- ↳ Πλαΐτης Αντώνιος
- ↳ π. Πυτιρίνης Χρήστος
- ↳ Ταλιαδώρος Χαρίλαος
- ↳ Τσακίρογλου Χρήστος
- ↳ Αγιορείτες
- ↳ Χορωδίες
- ↳ Βυζαντινή Χορωδία Δήμου Ηρακλείου
- ↳ Βυζαντινός Χορός Χανίων (Ιω. Καστρινάκης)
- ↳ Εργαστήρι Ψαλτικής (Αθ. Παϊβανάς)
- ↳ Χορωδία Αθανασίου Πέττα
- ↳ Χορωδία Θεοδώρου Βασιλικού
- ↳ Ακολουθίες
- ↳ Εσπερινός
- ↳ Όρθρος
- ↳ Θεία Λειτουργία
- ↳ Ήχος α'
- ↳ Ήχος β'
- ↳ Ήχος γ'
- ↳ Ήχος δ'
- ↳ Ήχος πλ. α'
- ↳ Ήχος πλ. β'
- ↳ Ήχος βαρύς
- ↳ Ήχος πλ. δ'
- ↳ Μηναία
- ↳ Μηναίον Ιανουαρίου
- ↳ Μηναίον Φεβρουαρίου
- ↳ Μηναίον Δεκεμβρίου
- ↳ Μηναίον Αυγούστου
- ↳ Τριώδιον
- ↳ Μεγ. Εβδομάς
- ↳ Παρακλήσεις
- ↳ Πεντηκοστάριον
- ↳ Ραδιοφωνικές Εκπομπές
- ↳ Πεντηκοστάριον
- ↳ Μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής
- ↳ Μουσικά Κείμενα
- ↳ Μουσικά Βιβλία
- ↳ Εσπερινός
- ↳ Όρθρος
- ↳ Θεία Λειτουργία
- ↳ Μηναία
- ↳ Τριώδιον
- ↳ Μεγ. Εβδομάς
- ↳ Πεντηκοστάριον
- ↳ Εξηγήσεις αρχαίας μουσικής γραφής
- ↳ Τεχνολογία
- ↳ Ιστορικά θέματα
- ↳ Εξωτερική Μουσική
- Γενικά
- ↳ Συζήτηση
- ↳ Καλωσόρισμα νέων μελών
- ↳ Ευχές και Κοινωνικά
- ↳ Συνδικαλιστικά θέματα
- ↳ Ανακοινώσεις
- ↳ Σχολές/Διδάσκαλοι Βυζαντινής Μουσικής (Ψαλτικής)
- ↳ Σεμινάρια-Μαθήματα
- ↳ Μουσικολογικά-Ψαλτικά Συνέδρια
- ↳ Ζητείται Ιεροψάλτης ή Αναλόγιο
- ↳ Αγρυπνίες - Ι.Πανηγύρεις
- ↳ Συναυλίες
- ↳ Ραδιοφωνικές Εκπομπές
- ↳ Κυκλοφορίες Βιβλίων, Περιοδικών και Ψ. Δίσκων
- ↳ Ιστοσελίδες
- ↳ Διαφημίσεις (σχετικές)