ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
Θεωρητικές Σημειώσεις
 

Ἡ «ἐξέλιξη» τοῦ «Τονικοῦ Ρυθμοῦ» στὴν Ἐκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική

τοῦ Παναγιώτη Δ. Παπαδημητρίου

ἔ κ δ ο σ η,  1 . 01

 

Κωνσταντῖνος Ψάχος: «Ἡ σύντονος μελέτη τῶν σημερινῶν τῆς Εὐρώπης σοφῶν (sic) ἐπὶ ἐκδόσεων ὁλονὲν πολλαπλασιαζομένων, ἀπέδειξεν ὅτι ἅπαντα τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἡμῶν ᾄσματα ἔχουσιν ὡς βάσιν ἕν οἱονδήποτε μέτρον. [...]. Ἐπικρατεῖ δηλ. ἡ λεγομένη τονικὴ ρυθμοποιία ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὴν ἀρχαίαν προσῳδιακήν, τὴν στηριζομένην οὐχὶ ἐπὶ τοῦ τόνου τῶν λέξεων, ἀλλ' ἐπὶ τῆς προσῳδίας τῶν συλλαβῶν», [σ. 56, ΨΑΧ].

Ἅγιος Γρηγόριος Ἐπίσκοπος Νύσσης (4ος αἰ.): «Ἀλλὰ καὶ τοῦτο προσήκει μὴ παραδραμεῖν ἀθεώρητον, ὅτι οὐ κατὰ τοὺς ἔξω τῆς ἡμετέρας σοφίας μελοποιοὺς, καὶ ταῦτα τὰ μέλη [σημ. τὰ ἐκκλησιαστικά] πεποίηται· οὐ γὰρ ἐν τῷ τῶν λέξεων τόνῳ κεῖται τὸ μέλος, ὥσπερ ἐν ἐκείνοις ἔστιν ἰδεῖν, παρ' οἷς ἐν τῇ ποιᾷ τῶν προσῳδιῶν συνθήκη, τοῦ ἐν τοῖς φθόγγοις τόνου βαρυνομένου τε καὶ ὀξυτονοῦντος καὶ βραχυνομένου τε καὶ παρατείνοντος, ὁ ῥυθμὸς ἀποτίκτεται, ἀλλὰ καὶ ἀκατάσκευόν τε καὶ ἀνεπιτήδευτον τοῖς θείοις λόγοις ἐνείρας τὸ μέλος, ἑρμηνεύειν τῇ μελῳδίᾳ τὴν τῶν λεγομένων διάνοιαν βούλεται, τῇ ποιᾷ συνδιαθέσει, τοῦ κατὰ τὴν φωνὴν τόνου τὸν ἐγκείμενον τοῖς ῥήμασι νοῦν, ὡς δυνατὸν, ἐκκαλύπτων». [PG, 44, 444], [σ. 42-43, ΑΛΥΓ]`

Παρακάτω θὰ ἀντιπαραθέσουμε μερικὰ μέλη Βυζαντινῆς Μουσικῆς, γιὰ νὰ δείξουμε τὸν «καλλωπισμὸ» τῶν μελῶν πρὸς σταδιακὴ ἐπικράτηση τοῦ ἀποκαλουμένου (ἀπὸ τὸν Ψάχο) τονικοῦ ρυθμοῦ στὸ μέλος· στὴν ψαλμωδία ἐπικράτησε τὸ κατὰ ρυθμὸν ψάλλειν (ἤτοι εὐρωπαϊκῷ τῷ τρόπῳ) ἐν πολλοῖς -νομίζουμε- μὲ τὴν ἐμφάνιση τοῦ θεωρητικοῦ τοῦ Μαργαζιώτη (διότι μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν τὸ τοῦ Θ. Φωκαέως), γιὰ αὐτὸ λέει καὶ ὁ Ἀπ. Λ. Βαλληνδρᾶς στὸν πρόλογο τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἐκδ. «ΖΩΗ»:

«Διὰ τοὺς μὴ ἐθισμένους (sic) εἰς τὴν χρῆσιν τοῦ τονικοῦ ρυθμοῦ»!

 

 

Πρώτοι Μεταρρυθμιστές

 

Μεταγενέστεροι «Καλλωπιστές»

 

 

 

 

[Οἱ Τρεῖς Διδάσκαλοι (Ἀναστ. Πέτρου Ἐφεσίου), 1820]

[Μουσικοδιδάσκαλοι τῆς Πατρ. Σχολῆς, 1869]

 

 

 

 

[Οἱ Τρεῖς Διδάσκαλοι (Ἀναστ. Πέτρου Ἐφεσίου), 1820]

[Μουσικοδιδάσκαλοι τῆς Πατρ. Σχολῆς, 1869]

[Χουρμούζιος, 1825· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

 

 

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]

[Χουρμούζιος, 1825· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]

[Χουρμούζιος· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

 

 

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]

[Χουρμούζιος, 1825· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

 

 

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]

 

 

[Οἱ Τρεῖς Διδάσκαλοι (Ἀναστ. Πέτρου Ἐφεσίου), 1820]

[Μουσικοδιδάσκαλοι τῆς Πατρ. Σχολῆς, 1869]

[Χουρμούζιος, 1825· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

 

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]

[Χουρμούζιος, 1825· ἐξηγημένον μέλος Πέτρου Πρωτ. τοῦ Βυζαντίου]

 

[Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ε' ἔκδ. 1903]


*     *     *

Ἀναφορές

  1. [ΨΑΧ] Κωνσταντίνου Ψάχου, Περὶ τοῦ ρυθμοῦ ἐν τοῖς ἄσμασι τῆς Ἐκκλησίας, Παράρτημα Ἐκκλησιαστικῆς Ἀλήθειας, τεῦχος α', Κωνσταντινούπολις 1900.

  2. [ΑΛΥΓ] Ἀντωνίου Ε. Ἀλυγιζάκη, Θέματα Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἐκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 2003.

  3. Ἀναστασιματάριον Ἰωάννου, ἐκδ. 13η, Ἀδελφότης Θεολόγων ἡ "ΖΩΗ".

  4. Ἀναστασιματάριον Πέτρου Ἐφεσίου, ἀνατύπ. Κουλτούρα.

  5. Ἀναστασιματάριον Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου κατὰ τοὺς Μουσικοδιδασκάλους τῆς Πατριαρχικῆς Σχολῆς, 1869.

  6. Εἰρμολόγιον Ἰωάννου Πρωτοψάλτου (1903), ἀνατύπ. ἐκδ. Ρηγόπουλου.

  7. Εἰρμολόγιον Πέτρου Πρωτοψάλτου τοῦ Βυζαντίου (1825), ἀνατύπ. Κουλτούρα.

*     *     *

Παρακαλοῦμε ἐπικοινωνῆστε γιὰ τυχὸν σχόλια.

Ἀρχικό: 30/06/2006
Τρέχουσα (πρόχειρη) ἔκδοση 1.01: 04/02/2008
ἀποθηκευμένες (pdf) ἐκδόσεις: ....
panayiotis@analogion.net